Torbiele na jądrach – czy są groźne?

Jądra są niezwykle ważnym dla zdrowia mężczyzn narządem. Poza wytwarzaniem męskich komórek rozrodczych, czyli plemników, jądra odgrywają także istotną rolę wydzielniczą, wytwarzając hormony płciowe, w tym testosteron odpowiedzialny za rozwój trzeciorzędowych cech płciowych. Niestety jednak wielu mężczyzn nie jest świadomych roli profilaktyki w kontekście wczesnego wykrywania chorób jąder. Stan ten próbują zmienić organizatorzy światowej kampanii „Movember” zainicjowanej w Australii w 1999 roku, która od 2014 roku realizowana jest także w Polsce. Regularnie wykonywane samobadanie jąder umożliwia wczesne wykrycie zmian na powierzchni jąder takich jak: twarde grudki, gładkie zaokrąglone guzki lub zmiana rozmiaru, kształtu lub konsystencji jąder. W badaniu palpacyjnym wyczuwalne są zarówno zmiany na powierzchni jąder jak i torbiele.

Pierwsze medyczne opisy torbieli najądrzy pochodzą od francuskiego lekarza Guerina, który w 1785 roku wykrył je podczas badania mężczyzny z podejrzeniem zapalanie jąder. Przez ponad pięćdziesiąt lat wiedza na temat torbieli jąder nie zwiększyła się w porównaniu do wczesnych obserwacji potwierdzanych wyłącznie na podstawie badania palpacyjnego. Bardziej szczegółowe opisy torbieli jąder pochodzą z XIX wieku, a szczególnie istotne są obserwacje brytyjskiego chirurga Roberta Linstona, który w 1840 roku opisał torbielowate struktury, jak się wydawało wypełnione nasieniem, rozwijające się w pobliżu najądrza zazwyczaj w następstwie urazów jądra.

Jakie są przyczyny powstawania torbieli na jądrach i czy wpływają one na zdrowie prokreacyjne mężczyzn? Czy zmiany te stanowią zagrożenia dla zdrowia lub życia mężczyzn i jakie są metody ich leczenia?

Jaka może być przyczyna torbieli wyczuwalnych w mosznie?

Wyczuwalne w badaniu palpacyjnym torbiele w mosznie mogą mieć zróżnicowaną formę, poczynając od wodniaka jądra, który większości osób kojarzy się z przypadłością chłopców w okresie niemowlęcym lub wczesnym dzieciństwie (chociaż wodniak może rozwinąć się w każdym wieku), poprzez żylaki powrózka nasiennego, czyli nieprawidłowo poszerzone naczynia żylne zlokalizowane w obrębie górnego bieguna jądra, aż po torbiele najądrza.

📌 Przeczytaj: Samobadanie jąder – jak wygląda profilaktyczne badanie jąder?

Torbiele najądrza

Torbiele najądrza rozwijają się w efekcie upośledzenia przepływu płynu przez kanaliki najądrza w następstwie doznanych urazów lub stanów zapalnych w obrębie moszny. Torbiele najczęściej rozwijają się u mężczyzn w średnim wieku i zwykle manifestują się jako bezbolesny obrzęk moszny. Zmiany te, zwane torbielami nasiennymi, występują stosunkowo rzadko u dzieci, mogą jednak rozwinąć się w okresie dojrzewania. Częstość występowania torbieli najądrzy w populacji ogólnej jest trudna do oszacowania, jednak ich obecność stwierdza się w obrazie ultrasonograficznym u około 30% mężczyzn powyżej 55. roku życia, którzy nie zgłaszają żadnych dolegliwości bólowych. 

Etiologia torbieli najądrza jest złożona i obejmuje zmiany wrodzone, zmiany powstałe w wynik zaburzeń hormonalnych w czasie rozwoju embrionalnego lub narażenia na czynniki środowiskowe zaburzające gospodarkę hormonalną. W badaniu palpacyjnym torbiele najądrza zazwyczaj manifestują się jako wyraźnie wyczuwalne w górnym biegunie jądra plastyczne i niebolesne struktury. 

📌 Sprawdź: e-Pakiet badań w kierunku raka jąder

Wodniak jądra

Wodniak jądra to wypełniona płynem surowiczym torbiel powodująca obrzęk moszny. Chociaż wodniak jąder najczęściej występuje u niemowląt, zmiany te mogą rozwinąć się u mężczyzn niezależnie od wieku. Wodniaki wrodzone, powstają na skutek niezamknięcia wyrostka pochwowego powrózka nasiennego, w wyniku czego drożne pozostaje połączenie pomiędzy jamą brzuszną i moszną, zazwyczaj zarastające około 7. miesiąca życia płodowego. Wodniaki nabyte rozwijają się w wyniku schorzenia podstawowego, takiego jak infekcja (filarioza, gruźlica najądrza, kiła), uraz lub nowotwór złośliwy. Wodniaki wtórne mają zazwyczaj stosunkowe małe rozmiary, z wyłączeniem przypadków wywołanych zakażeniem nicieniami. 

Żylaki powrózka nasiennego

Żylaki powrózka nasiennego rozwijają się w następstwie nieprawidłowego przepływu żylnego spowodowanego najczęściej wadami anatomicznymi i nieprawidłową pracą zastawek żyły jądrowej, która jest najdłuższą żyłą w ciele człowieka. Jej długość może sięgać ponad 40 cm. Mężczyźni, u których rozwinęły się żylaki powrózka nasiennego, mogą odczuwać niewielki ból i dyskomfort w obrębie moszny, porównywalny do uczucia podczepienia do jądra niewielkiego ciężarka. Zgrubienie powrózka nasiennego wyczuwalne jest w badaniu palpacyjnym.

Torbiele jąder – leczenie 

Kluczem do wdrożenia odpowiedniego leczenia torbieli jąder jest ustalenie choroby podstawowej powodującej obecność zmiany. W diagnostyce, poza badaniem fizykalnym wykorzystywanymi metodami są transiluminacja, czyli podświetlenie moszny silnym źródłem światła oraz badanie ultrasonograficzne, łącznie z wykorzystaniem efektu Dopplera pozwalającego na ocenę przepływu krwi w naczyniach krwionośnych.  

Leczenie torbieli najądrzy jest uzależnione od liczby i wielkości zmian oraz występowania dolegliwości bólowych. W przypadku dużych zmian, których obecności towarzyszy bolesność, zaleca się leczenie operacyjne. Zmiany o małych rozmiarach, poniżej 1 cm, którym nie towarzyszą dolegliwości bólowe, nie wymagają leczenia chirurgicznego i mogą ulec samoistnemu wchłonięciu. 

Interwencja chirurgiczna stosowana jest także w leczeniu żylaków powrózka nasiennego, które postrzegane są jako jeden z czynników ryzyka męskiej niepłodności. Niestety jednak, w przypadku obu typów, zmian leczenie chirurgiczne obarczone jest ryzykiem nawrotu. Zasadność leczenia chirurgicznego może być kwestionowana ze względu na częstość występowania choroby i brak jej wpływu na płodność. Dlatego też decyzja o leczeniu chirurgicznym powinna być poprzedzona szczegółową konsultacją urologiczną i andrologiczną uwzględniającą historię zdrowotną pacjenta i wyniki przeprowadzonych badań diagnostycznych.

W przypadku wodniaka, postępowaniem z wyboru jest najczęściej leczenie metodą chirurgiczną lub aspiracyjną polegające na nacięciu osłonek jądra i drenażu nagromadzonego płynu surowiczego. 

dr n. o zdrowiu Piotr Choręza